ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ:ΠΑΡΟΔΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ή Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΩΔΙΑΣ;

Του σ.Ηλία Μυλωνά (μέλος στο Κόκκινο και στον ΣΥΡΙΖΑ 3ου Διαμερίσματος)

Ο Κάρλ Μάρξ και ο Φρήντριχ Έγκελς διακήρυσσαν στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» τους ότι η κοινωνική ιστορία είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Κάποιοι αστοί θεωρητικοί στις αρχές του ΄90, στη βάση ενδεχομένως  της ίδιας μεθόδου ανάλυσης αλλά μέσα από τη δική τους φιλοσοφική εκδοχή, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την περίοδο αναγορεύοντας το βιβλίο ενός από αυτούς, του Φράνσις Φουκουγιάμα, με τίτλο «Το τέλος της Ιστορίας», σε κάτι σαν ευαγγέλιο. Θεώρησαν προφανώς ότι το τέλος του «υπαρκτού σοσιαλισμού» που συνέβη εκείνο ακριβώς το διάστημα, με την απογοήτευση των μαζών και την αμφισβήτηση των επαναστατικών ιδεών σαν συνακόλουθα, θα σηματοδοτούσαν αυτόματα το τέλος της ταξικής πάλης και κατ’ επέκταση της ίδιας της Ιστορίας.
 Μόνο που, συνειδητά ή ασυνείδητα, τους ξέφυγε μια λεπτομέρεια: είχαν αφήσει εκτός των αναλύσεών τους τον παράγοντα καπιταλισμό και τις τεράστιες και αξεπέραστες εσωτερικές αντιφάσεις που τον χαρακτηρίζουν.
Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο Β΄ Παγκόσμιος  Πόλεμος άφηνε μια Ευρώπη ερειπωμένη την ίδια ώρα που αναδυόταν η νέα παγκόσμια υπερδύναμη, οι ΗΠΑ. Ήταν αυτό ακριβώς που έκανε κάποιους πεφωτισμένους ευρωπαίους αστούς οικονομολόγους να σκεφτούν ότι αυτή η ήπειρος δεν πρέπει να ξαναρθεί στην προ της καταστροφικής σύρραξης  πραγματικότητα όπου «η συνήθης κατάσταση ήταν ο πόλεμος» και η οποία οδήγησε την κυρίαρχη μέχρι τότε Ευρώπη να χάσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην παγκόσμια σκακιέρα. Έπρεπε με κάποιο τρόπο επίσης να διεκδικήσει μερίδιο των αγορών από τον αμερικανικό και ασιατικό ιμπεριαλισμό, τους μεγάλους ανταγωνιστές.
 Αυτά επιδίωξε να τα πετύχει με τη δημιουργία αρχικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα, κατοπινής ΕΟΚ και σημερινής ΕΕ, η οποία κατάφερε σε ένα μεγάλο βαθμό να εξισορροπήσει τους ανταγωνισμούς, να καταργήσει τον προστατευτισμό και τους εθνικούς περιορισμούς στις εισαγωγές και να προωθήσει μια σειρά υπερεθνικών νόμων ανάμεσα στους οποίους και το κοινό νόμισμα. Οι συγκεκριμένοι χειρισμοί είναι αλήθεια ότι οδήγησαν την ευρωπαϊκή οικονομία σε μια αναπτυξιακή πορεία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
 Παράλληλα  ο παγκόσμιος καπιταλισμός, με την άρση που καθιέρωσε κι αυτός με τη σειρά του στους περιορισμούς του διεθνούς εμπορίου και της διακίνησης του χρήματος μέσα από την ίδρυση ελεγχόμενων διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ, Διεθνής Τράπεζα, ΠΟΕ κλπ), επέβαλλε ευνοϊκούς όρους για τις πολυεθνικές και σκληρούς στις οικονομίες των αδύνατων κρατών.
Στην ουσία στήριξε την ιμπεριαλιστική επεκτατικότητα, πετυχαίνοντας με αυτόν τον τρόπο να αναπτύξει το παγκόσμιο εμπόριο σε πολύ υψηλά επίπεδα, εις βάρος όμως των μικρών χωρών που αποτελούσαν και τις αγορές των παραγομένων προϊόντων. Την ίδια ώρα τις  απομυζούσε μέσα από την επιβολή υψηλών επιτοκίων στα κεφάλαια που τους υποχρεώνει να δανείζονται και την στυγνή εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και του ανθρώπινου δυναμικού τους .
 Η ταχύτατη  ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου συνέδραμε αποφασιστικά στη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος ως τις μέρες μας. Όσοι επιστήμονες αναδείχτηκαν μόνο τη μεταπολεμική περίοδο δεν είχαν αναδειχθεί επί χιλιετίες ανθρώπινου πολιτισμού.
ΑΝΙΣΟΜΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Η μεγάλη αυτή έκρηξη όμως ανέδειξε  με τα χρόνια κάτι που τώρα πια είναι ολοφάνερο και δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση: η οποιαδήποτε ανάπτυξη του καπιταλισμού δεν οδηγεί σε ένα ισομερή καταμερισμό των οικονομικών δυνάμεων με μια λογική διανομή των κερδών, αλλά στην υπερδιόγκωση των μεγάλων επιχειρήσεων, τη μετατροπή τους σε ομίλους με πολλαπλό αντικείμενο δραστηριότητας και στη δημιουργία εθνικών και υπερεθνικών καρτέλ που σαν αποτέλεσμα έχουν την συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια μιας μικρής ελίτ και τον αφανισμό ενός μεγάλου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
 Μοναδικό  αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης  είναι η τεράστια ανεργία και  η εξαθλίωση εκατομμυρίων ανθρώπων  καθώς κλονίζεται σοβαρά η ήδη υπάρχουσα οικονομική δομή.
Επιβεβαιώνεται έτσι «μέχρι κεραίας» η θεωρία του Λένιν για τον οικονομικό ιμπεριαλισμό σαν ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, μια άποψη που είναι εντυπωσιακό ότι γράφτηκε περίπου 90 χρόνια πριν.
Επιβεβαιώνεται επίσης αυτό που πάντα υποστήριζαν οι μαρξιστές φιλόσοφοι περί της άναρχης φύσης του καπιταλιστικού συστήματος που αναπτύσσεται στα τυφλά, χωρίς σχέδιο και οργάνωση, δημιουργώντας ένα περιβάλλον άνισου ανταγωνισμού όπου το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό.
Και όσο η σημερινή κρίση θα βαθαίνει, τόσο περισσότερο θα γίνονται ορατά αυτά τα φαινόμενα ενώ την ίδια ώρα θα αυξάνονται οι τάσεις εθνικού προστατευτισμού που αναπόφευκτα κάποια στιγμή μπορεί να οδηγήσουν και σε ευρύτερες πολεμικές συγκρούσεις (καθ’ όσον οι τοπικές δεν σταμάτησαν καθόλου) . Άλλωστε όλοι οι παγκόσμιοι πόλεμοι έγιναν με αφορμή το δόγμα του περίφημου «ζωτικού χώρου», που στις μέρες μας συρρικνώνεται ανησυχητικά. Μόνο που στην περίπτωση μιας τέτοιας εξέλιξης, θα έχουμε μια απείρως μεγαλύτερη καταστροφή, εξ’ αιτίας του σύγχρονου πυρηνικού οπλοστασίου.
 Η επικράτηση τα τελευταία χρόνια της πολιτικής του σκληρού νεοφιλελευθερισμού, είναι η φυσική συνέπεια της ακόρεστης δίψας αυτών των υπεργιγαντωμένων επιχειρηματικών κολοσσών για ακόμα μεγαλύτερα κέρδη, σε μια περίοδο που τη θεωρούν ευνοϊκή από την άποψη του ταξικού συσχετισμού.
Ένα αξιοσημείωτο στοιχείο επίσης είναι η τεράστια ισχυροποίηση και ο ιδιαίτερος ρόλος του τραπεζικού συστήματος, που κινούμενο στην ίδια λογική, έχει οδηγήσει τις παγκόσμιες αγορές προς την εντελώς αντιπαραγωγική κατεύθυνση επένδυσης χρήματος πάνω στο χρήμα για πιο γρήγορο και  χωρίς πολλά ρίσκα κέρδος, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τα καπιταλιστικά αδιέξοδα.
 Οι ρεμούλες, η απόκρυψη στοιχείων, τα οικονομικά παιγνίδια, ο εκβιασμός ολόκληρων κρατών από μεγάλους χρηματιστικούς οίκους καθώς και οι υψηλότατοι μισθοί με τα απίστευτα μπόνους των στελεχών τους (γνωστών και σαν γκόλντεν μπόϋς), αποτελούν στοιχεία αυτής της εξέλιξης.
Η ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΗ  ΚΡΙΣΗ
Ο καπιταλισμός ποτέ δεν μπόρεσε και ούτε πρόκειται  να ξεπεράσει τη πιο βασική από τις αντιφάσεις του που εντοπίζεται στο γεγονός ότι η συνεχής αναζήτηση αύξησης του ποσοστού κέρδους του οδηγεί στη μείωση της αγοραστικής δυνατότητας των εργαζομένων και κατ’ επέκταση στην ύφεση των πωλήσεων, μιας και αυτοί είναι οι κύριοι καταναλωτές των παραγόμενων προϊόντων.
 Η πραγματική  αιτία της σημερινής κρίσης, η  οποία εκφράστηκε σαν χρηματιστηριακή,  είναι ότι αυτή τη στιγμή  έχει συσσωρεύσει τεράστιες ποσότητες προϊόντων σαν αποτέλεσμα των υψηλών ρυθμών  ανάπτυξης της προηγούμενης περιόδου, τα οποία αδυνατεί να διαθέσει, οδηγώντας σε χαμηλούς ρυθμούς και ύφεση την πραγματική οικονομία. Αυτή αντανακλάται αργά ή γρήγορα και στους χρηματιστηριακούς δείχτες.
Εξ’ αιτίας επίσης του αρπαχτικού χαρακτήρα που έχει διαμορφώσει το τραπεζικό σύστημα, δεν τήρησε  κανένα κανόνα σε ότι αφορά τους δανειστικούς όρους.
 Ο Μαρξ  έλεγε ότι «Ο δανεισμός είναι  η Πίστη πέρα από τα όριά  της». Οι αμερικανικές τράπεζες ξεπέρασαν κατά πολύ αυτά τα όρια. Δάνειζαν ασύστολα και χωρίς όρους προσβλέποντας σε γρήγορο και μεγάλο κέρδος και όταν οι δανειολήπτες δήλωσαν αδυναμία αποπληρωμής, έσκασε η περίφημη «φούσκα των ακινήτων», που ήταν η αφορμή για ένα ντόμινο πτωχεύσεων  κολοσσιαίων επιχειρήσεων που επίσης ζούσαν με δανεικά. Εκατομμύρια εργαζομένων βρέθηκαν στο δρόμο, καθώς αποδεικνυόταν περίτρανα αλλά και επώδυνα «πόσο γυμνός ήταν ο βασιλιάς-καπιταλισμός».
Η κρίση αυτή επίσης ανέδειξε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πόσο ανεδαφικές και βλακώδεις ήταν όλες εκείνες οι περίφημες θεωρίες περί ανωτερότητας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, περί διόρθωσης των κακώς κειμένων από την ίδια την αγορά, περί «υγιούς ανταγωνισμού» και άλλων ευτράπελων που στη σημερινή σκληρή πραγματικότητα πήγαν περίπατο.
 Όλοι ανεξαιρέτως,  με πρώτες τις επιχειρήσεις στις ΗΠΑ, δεν περίμεναν καμιά «αυτοδιόρθωση» αλλά  προσέτρεξαν επειγόντως  στο κράτος για βοήθεια.
 Η βοήθεια δόθηκε, μόνο που δεν πήγε απ’ ευθείας στις τσέπες των εργαζομένων για να τονωθεί η αγορά αλλά στις τράπεζες και σε κάποιους κλάδους όπως οι αυτοκινητοβιομηχανίες, χωρίς καν οι συγκεκριμένες να  παρουσιάσουν συγκεκριμένο σχέδιο διάσωσης και εξόδου απ’ την κρίση. Ούτε καν μειώσανε τα προκλητικά μπόνους των στελεχών τους.
 Οι τελευταίες  εξελίξεις  με την απειλή  κλεισίματος μεγάλων μονάδων που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε χιλιάδες απολύσεις, δείχνουν παντελή αδυναμία να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους, επιβεβαιώνοντας άλλο ένα αδιαμφισβήτητο μαρξιστικό κανόνα: ο καπιταλισμός μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει σαν σύστημα μόνο μέσα από την καταστροφή των ίδιων των παραγωγικών του δυνάμεων.
 Το γεγονός ότι έχει ξεπεράσει τις μέχρι τώρα  κρίσεις του αποφεύγοντας μια σημαντική κατάρρευση όπως το 1929 με το περίφημο κραχ, οφείλεται απλά στο γεγονός ότι αυτές τις επωμίστηκαν κύρια οι εργαζόμενοι μέσα από τη μείωση του βιοτικού τους επιπέδου, την αύξηση των ωρών εργασίας, την αύξηση των ορίων σύνταξης και κυρίως τη μεγάλη έκρηξη της ανεργίας.
Τα περιθώρια  όμως στενεύουν επικίνδυνα. Στις ΗΠΑ  σήμερα βρίσκονται εκατομμύρια άνθρωποι που έχασαν το σπίτι και τη δουλειά τους, ζουν στο δρόμο ή σε τροχόσπιτα και επιβιώνουν από το προσωρινό  επίδομα και το συσσίτιο της Πρόνοιας. Στην κυριολεξία «δεν έχουν να χάσουν τίποτε άλλο εκτός απ’ τις αλυσίδες τους» πλέον.
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η κρίση που διέρχονται όλες οι χώρες δεν έχει συνταράξει μόνο τις οικονομίες τους αλλά και τις συνειδήσεις των λαών τους. Διάφορες έρευνες που πραγματοποιούνται δείχνουν μια έντονη αμφισβήτηση του καπιταλισμού παντού και κυρίως στη μητρόπολή του, τις ΗΠΑ, πράγμα αδιανόητο πριν από λίγα χρόνια σε αυτή τη «χώρα των ευκαιριών».
Οι μαρξιστικές ιδέες από την άλλη που βρέθηκαν σε μια σημαντική υποχώρηση όλο το προηγούμενο διάστημα εξ’ αιτίας της αλλοπρόσαλλης πολιτικής της σταλινικής νομενκλατούρας στην πρώην ΕΣΣΔ και η οποία επί πολλά χρόνια αποτελούσε τον ιδεολογικό φάρο για εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο, δείχνουν να ξαναβγαίνουν στο προσκήνιο.
Είναι σίγουρο  ότι το τοπίο αλλάζει, μόνο που βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή της αρχής μιας μαζικής αποδοχής των θεμελιωδών ιδεών έτσι όπως περιγράφτηκαν από τους μαρξιστές φιλόσοφους και οι οποίες θα μπορούσαν να εμπνεύσουν ένα νέο παγκόσμιο κίνημα, όπως έγινε στην αρχή του 20^ου αιώνα.
Αν θέλουμε  να περιγράψουμε επακριβώς το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, είναι εκείνο όπου οι εργαζόμενοι ξέρουν τι δεν θέλουν, δεν είναι όμως απόλυτα σίγουροι γι’ αυτό που θέλουν.
 Μια σειρά όμως αναπόφευκτων μοριακών διεργασιών συντελούνται μέρα με τη μέρα στη συνείδησή τους και τους οδηγούν στο ξεπέρασμα πολλών ρεφορμιστικών αυταπατών, πράγμα που προδιαγράφει μια γενικότερη και πιο δυναμική  αριστερή στροφή της κοινωνίας το αμέσως επόμενο διάστημα. Αυτό ας το λάβουν σοβαρά υπ’ όψη τους οι κάθε λογής ηγεσίες της Αριστεράς.