Του Ετιέν Μπαλιμπάρ
Εμείς – γάλλοι πολίτες, όλων των φύλων, προελεύσεων κι επαγγελμάτων – είμαστε άκρως ευγνώμονες στους μετανάστες «χωρίς χαρτιά», που αρνούμενοι την «παρανομία» που τους αποδίδουν, έθεσαν με έμφαση το ζήτημα του δικαιώματος παραμονής τους. Τους είμαστε ευγνώμονες γιατί ανέδειξαν τρία ζητήματα, που μας επιφυλάσσουν και ισάριθμες ευθύνες.
Πρώτα απ’ όλα, γιατί έσπασαν τους φραγμούς της επικοινωνίας, μας έκαναν να τους δούμε και να τους ακούσουμε, για αυτό που είναι – και όχι ως φαντασιακή κατασκευή εισβολής και παραβατικότητας. Αλλά ως εργαζόμενους, οικογένειες ντόπιες και αλλοδαπές ταυτόχρονα, με ιδιαίτερα γνωρίσματα αφενός και μια καθολική συνθήκη αφετέρου, αυτή του σύγχρονου προλετάριου. Πέτυχαν έτσι να διακινηθούν στο δημόσιο χώρο γεγονότα, ερωτήματα, αντιπαραθέσεις, μεταξύ άλλων και γύρω απ’ τα πραγματικά προβλήματα της μετανάστευσης, αντί των κλισέ που συντηρούν τα κυρίαρχα μονοπώλια της ενημέρωσης. Με αυτό τον τρόπο, αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τι είναι ακριβώς μια δημοκρατία: ένας θεσμός συλλογικής διαβούλευσης, της οποίας οι όροι δεν είναι εκ των άνω δεδομένοι. Αλλά θα πρέπει πάντοτε οι εκάστοτε ενδιαφερόμενοι να κατακτούνε το δικαίωμα λόγου τους, την ορατότητα και την αξιοπιστία τους, φέροντας οι ίδιοι τον κίνδυνο της καταστολής τους. Και να το πετυχαίνουν επιδεικνύοντας μειλίχια δύναμη, απορρίπτοντας την ευκολία της θεαματικής βίας και της θυσίας, ακόμη κι όταν βρίσκονται συχνά σε συνθήκη απελπισίας.
Έπειτα, τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη για το ότι έκαναν θρύψαλα την αξίωση των εκάστοτε κυβερνώντων να κινούνται σε δύο ταμπλό: από τη μια στο πεδίο του ρεαλισμού, της διοκητικής αποτελεσματικότητας, της πολιτικής υπευθυνότητας (έλεγχος των πληθυσμιακών ροών, διατηρήση της δημόσιας τάξης, διασφάλιση της «ενσωμάτωσης» των νόμιμων μεταναστών), και από την άλλη στο πεδίο της εθνικιστικής και πολιτικάντικης προπαγάνδας (κατασκευή αποδιοπομπαίων τράγων, προβολή του φόβου της μαζικής φτώχειας στο φαντασιακό πεδίο της διένεξης πολιτισμικών ταυτοτήτων). Οι «χωρίς χαρτιά» έδειξαν ότι το κράτος δεν ρυθμίζει το καθεστώς παρανομίας τους, αλλά μάλλον το κατασκευάζει. Ότι μια τέτοια παραγωγή παρανομίας, προορισμένη εξάλλου για πολιτική χειραγώγηση, δεν μπορεί να υπάρξει δίχως τη διαρκή επίθεση στα αστικά δικαιώματα (πιο συγκεκριμένα στην προσωπική ασφάλεια, που εκτείνεται από τη μη αναδρομικότητα των νόμων μέχρι τον ίδιο το σεβασμό της αξιοπρέπειας και τη φυσική ακεραιότητα) και δίχως διαρκείς συμβιβασμούς με το νεο-φασισμό και αυτούς που τον προπαγανδίζουν. Έφεραν έτσι στο φως έναν από τους κύριους μηχανισμούς εμπέδωσης του θεσμικού ρατσισμού, που τείνει πια σε ένα ευρωπαϊκό απαρτχάιντ, αναμειγνύοντας νομοθεσία αποκλεισμού και ιδεολογίες διάκρισης. Αλλά έδειξαν επίσης και το πώς να αντισταθούμε σ’ αυτό το φαύλο κύκλο: αποκαθιστώντας την αλήθεια στην ιστορία και στις ζωές των ανθρώπων. Οι «χωρίς χαρτιά» έθεσαν τα προσωπικά τους συμφέροντα σε διαμεσολάβηση και διαπραγμάτευση, ώστε να λάβουν πίσω την αναγνώριση της καθολικότητας των δικαιωμάτων τους και της πολιτισμικής τους συμβολής.
Τέλος, τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη για το ότι – μαζί με άλλους, λ.χ. τους απεργούς του 1995 – ξαναζωντάνεψαν την ιδιότητα του πολίτη, δείχνοντας ότι αυτή δεν είναι ένας απλός θεσμός ή ένα πάγιο καθεστώς, αλλά μια συλλογική πρακτική. Πράττοντάς το για τον εαυτό τους, απέδειξαν ότι δεν είναι αναγκαίο να έχει κανείς ιθαγένεια για να συμβάλλει με υπεύθυνο τρόπο στη ζωή της πολιτείας. Όπως επίσης και το ότι υπέδειξαν νέες μορφές στράτευσης και αναζωογόνησαν τις παλιές. Διότι η πολιτική στράτευση, ακόμη κι εάν δεν συνιστά το όλον της ενεργού πολιτειότητας, αποτελεί ξεκάθαρα μία από τις ουσιώδεις συνιστώσες της. Δεν είναι δυνατό να στηλιτεύουμε την πολιτική απάθεια και συνάμα να αγνοούμε τη σημασία των πρόσφατων κινητοποιήσεων γύρω από το δικαίωμα των ξένων να διαβιώνουν στη γαλλική επικράτεια (κι ενγένει στην ευρωπαϊκή). Με αυτό τον τρόπο, κατάφεραν να κομίσουν εκείνη τη δια-εθνική διάσταση στην πολιτική δράση, που έχουμε τόσο ανάγκη σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, ώστε να διευρυνθούν οι προοπτικές της κοινωνικής αλλαγής και της πολιτοφροσύνης. Ώστε, μεταξύ άλλων, να ξεκινήσει κι ο εκδημοκρατισμός των αστυνομικών και συνοριακών θεσμών.
Έτσι, οι χωρίς χαρτιά, αποκλεισμένοι ανάμεσα στους αποκλεισμένους (και σίγουρα, όχι οι μόνοι), έπαψαν να παρουσιάζονται απλώς ως θύματα, καθιστάμενοι ενεργοί δρώντες στη δημοκρατική πολιτική. Μας βοήθησαν να της ξαναδώσουμε ζωή, με την αντίστασή τους και τη φαντασία τους. Τους οφείλουμε μια τέτοια αναγνώριση. Όπως επίσης, ας ειπωθεί: και να σταθούμε ασταμάτητα και ολοένα περισσότεροι στο πλευρό τους, ώσπου να τους αποδοθεί το δίκιο και η δικαιοσύνη.
Απόδοση στα ελληνικά: Στέργιος Μήτας
[1] Από Étienne Balibar, “Ce qu’ on doit aux sans papiers”, Droit de cité, PUF/Quadrige, Paris, 1998, σσ. 24 – 27. Γραμμένο από το Γάλλο φιλόσοφο, επ’ αφορμή της κινητοποίησης 330 μεταναστών «χωρίς χαρτιά» στη Γαλλία το 1996. Βλ. περισσότερα επί του θέματος στο σχετικό αφιέρωμα των «Ενθεμάτων» της Αυγής της 30ης Ιανουαρίου 2011 (https://enthemata.wordpress.com/tag/sans-papiers/).
Εμείς – γάλλοι πολίτες, όλων των φύλων, προελεύσεων κι επαγγελμάτων – είμαστε άκρως ευγνώμονες στους μετανάστες «χωρίς χαρτιά», που αρνούμενοι την «παρανομία» που τους αποδίδουν, έθεσαν με έμφαση το ζήτημα του δικαιώματος παραμονής τους. Τους είμαστε ευγνώμονες γιατί ανέδειξαν τρία ζητήματα, που μας επιφυλάσσουν και ισάριθμες ευθύνες.
Πρώτα απ’ όλα, γιατί έσπασαν τους φραγμούς της επικοινωνίας, μας έκαναν να τους δούμε και να τους ακούσουμε, για αυτό που είναι – και όχι ως φαντασιακή κατασκευή εισβολής και παραβατικότητας. Αλλά ως εργαζόμενους, οικογένειες ντόπιες και αλλοδαπές ταυτόχρονα, με ιδιαίτερα γνωρίσματα αφενός και μια καθολική συνθήκη αφετέρου, αυτή του σύγχρονου προλετάριου. Πέτυχαν έτσι να διακινηθούν στο δημόσιο χώρο γεγονότα, ερωτήματα, αντιπαραθέσεις, μεταξύ άλλων και γύρω απ’ τα πραγματικά προβλήματα της μετανάστευσης, αντί των κλισέ που συντηρούν τα κυρίαρχα μονοπώλια της ενημέρωσης. Με αυτό τον τρόπο, αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τι είναι ακριβώς μια δημοκρατία: ένας θεσμός συλλογικής διαβούλευσης, της οποίας οι όροι δεν είναι εκ των άνω δεδομένοι. Αλλά θα πρέπει πάντοτε οι εκάστοτε ενδιαφερόμενοι να κατακτούνε το δικαίωμα λόγου τους, την ορατότητα και την αξιοπιστία τους, φέροντας οι ίδιοι τον κίνδυνο της καταστολής τους. Και να το πετυχαίνουν επιδεικνύοντας μειλίχια δύναμη, απορρίπτοντας την ευκολία της θεαματικής βίας και της θυσίας, ακόμη κι όταν βρίσκονται συχνά σε συνθήκη απελπισίας.
Έπειτα, τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη για το ότι έκαναν θρύψαλα την αξίωση των εκάστοτε κυβερνώντων να κινούνται σε δύο ταμπλό: από τη μια στο πεδίο του ρεαλισμού, της διοκητικής αποτελεσματικότητας, της πολιτικής υπευθυνότητας (έλεγχος των πληθυσμιακών ροών, διατηρήση της δημόσιας τάξης, διασφάλιση της «ενσωμάτωσης» των νόμιμων μεταναστών), και από την άλλη στο πεδίο της εθνικιστικής και πολιτικάντικης προπαγάνδας (κατασκευή αποδιοπομπαίων τράγων, προβολή του φόβου της μαζικής φτώχειας στο φαντασιακό πεδίο της διένεξης πολιτισμικών ταυτοτήτων). Οι «χωρίς χαρτιά» έδειξαν ότι το κράτος δεν ρυθμίζει το καθεστώς παρανομίας τους, αλλά μάλλον το κατασκευάζει. Ότι μια τέτοια παραγωγή παρανομίας, προορισμένη εξάλλου για πολιτική χειραγώγηση, δεν μπορεί να υπάρξει δίχως τη διαρκή επίθεση στα αστικά δικαιώματα (πιο συγκεκριμένα στην προσωπική ασφάλεια, που εκτείνεται από τη μη αναδρομικότητα των νόμων μέχρι τον ίδιο το σεβασμό της αξιοπρέπειας και τη φυσική ακεραιότητα) και δίχως διαρκείς συμβιβασμούς με το νεο-φασισμό και αυτούς που τον προπαγανδίζουν. Έφεραν έτσι στο φως έναν από τους κύριους μηχανισμούς εμπέδωσης του θεσμικού ρατσισμού, που τείνει πια σε ένα ευρωπαϊκό απαρτχάιντ, αναμειγνύοντας νομοθεσία αποκλεισμού και ιδεολογίες διάκρισης. Αλλά έδειξαν επίσης και το πώς να αντισταθούμε σ’ αυτό το φαύλο κύκλο: αποκαθιστώντας την αλήθεια στην ιστορία και στις ζωές των ανθρώπων. Οι «χωρίς χαρτιά» έθεσαν τα προσωπικά τους συμφέροντα σε διαμεσολάβηση και διαπραγμάτευση, ώστε να λάβουν πίσω την αναγνώριση της καθολικότητας των δικαιωμάτων τους και της πολιτισμικής τους συμβολής.
Τέλος, τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη για το ότι – μαζί με άλλους, λ.χ. τους απεργούς του 1995 – ξαναζωντάνεψαν την ιδιότητα του πολίτη, δείχνοντας ότι αυτή δεν είναι ένας απλός θεσμός ή ένα πάγιο καθεστώς, αλλά μια συλλογική πρακτική. Πράττοντάς το για τον εαυτό τους, απέδειξαν ότι δεν είναι αναγκαίο να έχει κανείς ιθαγένεια για να συμβάλλει με υπεύθυνο τρόπο στη ζωή της πολιτείας. Όπως επίσης και το ότι υπέδειξαν νέες μορφές στράτευσης και αναζωογόνησαν τις παλιές. Διότι η πολιτική στράτευση, ακόμη κι εάν δεν συνιστά το όλον της ενεργού πολιτειότητας, αποτελεί ξεκάθαρα μία από τις ουσιώδεις συνιστώσες της. Δεν είναι δυνατό να στηλιτεύουμε την πολιτική απάθεια και συνάμα να αγνοούμε τη σημασία των πρόσφατων κινητοποιήσεων γύρω από το δικαίωμα των ξένων να διαβιώνουν στη γαλλική επικράτεια (κι ενγένει στην ευρωπαϊκή). Με αυτό τον τρόπο, κατάφεραν να κομίσουν εκείνη τη δια-εθνική διάσταση στην πολιτική δράση, που έχουμε τόσο ανάγκη σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, ώστε να διευρυνθούν οι προοπτικές της κοινωνικής αλλαγής και της πολιτοφροσύνης. Ώστε, μεταξύ άλλων, να ξεκινήσει κι ο εκδημοκρατισμός των αστυνομικών και συνοριακών θεσμών.
Έτσι, οι χωρίς χαρτιά, αποκλεισμένοι ανάμεσα στους αποκλεισμένους (και σίγουρα, όχι οι μόνοι), έπαψαν να παρουσιάζονται απλώς ως θύματα, καθιστάμενοι ενεργοί δρώντες στη δημοκρατική πολιτική. Μας βοήθησαν να της ξαναδώσουμε ζωή, με την αντίστασή τους και τη φαντασία τους. Τους οφείλουμε μια τέτοια αναγνώριση. Όπως επίσης, ας ειπωθεί: και να σταθούμε ασταμάτητα και ολοένα περισσότεροι στο πλευρό τους, ώσπου να τους αποδοθεί το δίκιο και η δικαιοσύνη.
Απόδοση στα ελληνικά: Στέργιος Μήτας
[1] Από Étienne Balibar, “Ce qu’ on doit aux sans papiers”, Droit de cité, PUF/Quadrige, Paris, 1998, σσ. 24 – 27. Γραμμένο από το Γάλλο φιλόσοφο, επ’ αφορμή της κινητοποίησης 330 μεταναστών «χωρίς χαρτιά» στη Γαλλία το 1996. Βλ. περισσότερα επί του θέματος στο σχετικό αφιέρωμα των «Ενθεμάτων» της Αυγής της 30ης Ιανουαρίου 2011 (https://enthemata.wordpress.com/tag/sans-papiers/).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου